Το αντικείμενο ενέχει ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ προτεραιότητα έναντι της σκέψης: Γνώση του όντος, γνώση των όντων. Η γνώση και τα αντικείμενά της στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη

Γνώση του όντος, γνώση των όντων. Η γνώση και

τα αντικείμενά της στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη

Εισηγήτρια: Ελένη Περδικούρη, επίκουρη καθηγήτρια Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας στο Τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών, Ημερομηνία 03/04/2019.

Τι γνωρίζω και πότε, δηλαδή ποια είναι τα αντικείμενα της γνώσης και ποιες οι προϋποθέσεις της; Αν η γνώση απαιτεί κατ’ ανάγκην τη δυνατότητα διάκρισης του αληθούς από το ψευδές, υπάρχουν ασφαλή κριτήρια που να επιτρέπουν αυτήν τη διάκριση; Πώς είναι δυνατή η πρόσβασή μας σε αυτά; Η ύπαρξη διαφορετικών ειδών γνώσης εξαρτάται αποκλειστικά από την ύπαρξη των αντίστοιχων αντικειμένων, ή αφορά παράλληλα και τη μέθοδο με την οποία προσεγγίζουμε τα εν λόγω αντικείμενα; Είναι ολωσδιόλου δυνατή η έρευνα; Υπάρχει γνώση εκ του μηδενός; Υπάρχει a priori γνώση; Τα αισθητά, καθέκαστα πράγματα μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο γνώσης, ή μήπως η γνώση αφορά μόνο νοητά όντα; Εντέλει, ποιο είναι το οντολογικό καθεστώς των αντικειμένων της γνώσης; Είναι καθέκαστες υπερβατικές ουσίες, που είναι αυθύπαρκτες, ή καθολικές αφηρημένες έννοιες, που ενυπάρχουν στα αισθητά;

Τα ερωτήματα αναφορικά με τη γνώση είναι κοινά στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Οι απαντήσεις τους ωστόσο διαφέρουν. Στο σεμινάριο αναλύεται ο τρόπος που ο κάθε φιλόσοφος θέτει τα παραπάνω προβλήματα και τις λύσεις που προτείνει. Θα δούμε ότι δεν υπάρχει λύση που να αντιμετωπίζει πλήρως και διά μιας όλα τα ζητήματα που έχουν τεθεί. Κάθε λύση που απαντά σε ένα πρόβλημα εγκαινιάζει ταυτοχρόνως και ένα καινούργιο. 

Το όν της γνώσης και η γνώση του όντος στον Πλάτωνα

Ο Σωκράτης, στους πρώιμους διαλόγους, επιχειρεί προσέγγιση των ηθικών εννοιών χωρίς να τις κατονομάζει ως Ιδέες. Κυριαρχούν οι ‘’Σωκρατικοί Ορισμοί’’, η προσέγγιση και η τυπολογία της προσέγγισής τους, η διάκριση του ερωτήματος ‘’τι είναι Χ’’ από το ερώτημα ‘’τι είναι το Χ’’ , ο ‘’Έλεγχος’’. Ο φιλόσοφος ενδιαφέρεται για το περιεχόμενο της απάντησης (‘’θέση’’) καθώς και το ποιόν του ανθρώπου που απαντά (‘’πρόσωπο’’). 

Στον Μένωνα η απορία και η έλλειψη δυνατότητας προσέγγισης της γνώσης συνεχίζεται, ωστόσο ο Σωκράτης απαντά με την ανάμνηση και την συμφυή με αυτήν θεωρία της αθανασίας της ψυχής, ενώ και στον Φαίδωνα τα επιχειρήματα της αθανασίας της ψυχής εξακολουθούν να είναι παρόντα. Επιχειρείται επαναπροσδιορισμός του ζητήματος της πραγματικότητας σε μια νέα πορεία, δεύτερος πλους, στο πλαίσιο μιας νέας διαλεκτικής έρευνας, στην οποία εισάγονται οι Ιδέες ως αιτίες των όντων. Είναι ποιητικό αίτιο η Ιδέα ή απλά είναι μια ‘’λογική αιτία’’; Ο Πλάτωνας, από την Πολιτεία και μετά, προχωρά σε αντιστροφή του γνωστικού ζητήματος, εκκινεί τώρα όχι από το αντικείμενο της γνώσης, αλλά από το υποκείμενο. 

Στο βιβλίο V προτάσσεται η γνωσιολογία έναντι της οντολογίας, ενώ στο βιβλίο VII δίδεται προτεραιότητα στην οντολογία. Εισάγεται η Ιδέα του Αγαθού, προβάλλεται η χωρο-χρονική διάσταση της ζωής του ανθρώπου και ο φιλόσοφος επιχειρεί στις τρεις αλληγορίες Η αντιστοίχιση των δύο κόσμων της πρώτης αναλογίας (Ήλιος) αποτελεί επινόηση του Πλάτωνα προκειμένου για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που ερείδονται στο γνωσιολογικό σκεπτικισμό των φιλοσόφων, την ηθικοπολιτική αναρχία της εποχής, τη σοφιστική δραστηριότητα. Στην αναλογία της γραμμής ο φιλόσοφος επιχειρεί ένα πέρασμα από την ασάφεια των μεταβαλλόμενων αισθητών στη θέαση των Ιδεών, της αλήθειας και της απόλυτης γνώσης. Η αλληγορία του Σπηλαίου εξεικονίζει τη ζωή και την πνευματική κατάσταση του ανθρωπίνου είδους. Επιχειρείται από τον μελετητή μία κατά κρίση τετραμερής διαίρεση της αναλογίας και μια συνεξέταση με τα αντίστοιχα τμήματα της Γραμμής. 

Αποδεικνύεται η αναντιστοιχία των δύο αλληγοριών και απορρίπτεται ως εσφαλμένη τη θεωρία της ακριβούς αντιστοίχισης. Ύψιστη σημασία αποδίδεται στη διάκριση του θεωρησιακού από τον πρακτικό λογισμό, η αναγκαία ενότητα των οποίων οδηγεί στην σύνδεση μεταφυσικής και ηθικής ψυχολογίας. Για την επίλυση του ως άνω προβλήματος ο Πλάτωνας επιχειρεί μια ήπια στροφή στην φιλοσοφία του. Διερευνά την αντικειμενική πραγματικότητα, η οποία τίθεται υπό την εποπτεία της νόησης. 

Στον φιλοσοφικό πλατωνικό λόγο του Θεαίτητου η ηθική αποτελεί σημείο συμπλοκής όλων των ουσιαστικών στοιχείων του διαλόγου, τα οποία καταδεικνύουν ένα διάλογο ηθικό, πολιτικό, γνωσιακό. Ναι λοιπόν στην αίσθηση με την εποπτεία του νου. Στο Σοφιστή αναβαθμίζεται η περί του όντος άποψη που συνδέεται με το έτερον. Η ελεγκτική διαλεκτική κατισχύει της μεταφυσικής και η δυναμική της κίνησης παίρνει τη θέση του στατικού ιδεαλισμού της μέσης πλατωνικής περιόδου. 

Η κοινωνία των Ειδών εξασφαλίζει την ύπαρξη του λόγου. Αν στερηθούμε τον λόγο θα στερηθούμε τη φιλοσοφία. Η άρνηση δεν είναι κάτι το ανύπαρκτο, δεν είναι το τίποτα, είναι κάτι άλλο. Αυτό σημαίνει ότι και η άρνηση, και το μη ον είναι παρόντα στη σκέψη και συνδυάζονται με το λόγο και τη γνώμη. Τίποτα δεν είναι μόνο το ένα ή το άλλο. Τίποτα δεν είναι μόνο το μαύρο ή το άσπρο. Δεν υπάρχει χάσμα, δεν υπάρχει κενό, όλα έχουν μια συνέχεια, η οποία εξασφαλίζεται από τη συμπλοκή, την κοινωνία των Ειδών.

Εναλλακτικός τίτλος:
The being of knowledge and the knowledge of being in Plato
Συγγραφέας: Λαλιώτης, Στέργιος του Κωνσταντίνος.
Ημερομηνία: 2021
Ίδρυμα: Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ). Σχολή
Φιλοσοφική. Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής. Τομέας Φιλοσοφίας

Διαβάστε τη διατριβή (Online)
Κατεβάστε τη διατριβή σε μορφή PDF (3.46 MB)

VIDEO: Γνώση του όντος, γνώση των όντων. Η γνώση
και τα αντικείμενά της στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη

1:28:42

Το Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης εγκαινιάζει τακτικούς κύκλους μαθημάτων με θεματικές που συνδέονται με το εκδοτικό του πρόγραμμα. Τα μαθήματα γίνονται κάθε εβδομάδα από ομάδα συνεργαζόμενων διδασκόντων και απευθύνονται στο ευρύτερο μορφωμένο κοινό. Κάθε χρόνο προσφέρονται δύο θεματικοί κύκλοι μαθημάτων.

Bodossaki Lectures on Demand - Ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση

Το BLOD είναι μια πρωτοβουλία του Ιδρύματος Μποδοσάκηπου αποσκοπεί στη διάδοση της επιστημονικής γνώσης και του πνευματικού προβληματισμού, μέσω του διαδικτύου. Από το 2011, το BLOD συγκεντρώνει, καταγράφει και φιλοξενεί αυτούσιες, επιλεγμένες ομιλίες, διαλέξεις και εκδηλώσεις λόγου από όλο το φάσμα της επιστημονικής και πνευματικής ζωής της Ελλάδας, διαμορφώνοντας μια μοναδική ηλεκτρονική βιβλιοθήκη γνώσης, ελεύθερα προσβάσιμη από όλους. https://www.blod.gr/