5 Νοε 2014

Η σκοτεινή νύχτα της ψυχής - Άγιος Ιωάννης του Σταυρού, ο ποιητής της μυστικιστικής θεολογίας

Γλυπτό που βρίσκεται στη μέση του ποταμού Έρκυνα
φιλοτεχνημένο από τον καλλιτέχνη Σπύρο Γουριώτη
απεικονίζοντας τη μυθική νύμφη Έρκυνα.*

Άγιος Ιωάννης του Σταυρού

Το τραγούδι της νύμφης-ψυχής
στην ένωση της με τον Νυμφίο
στη σκοτεινή νύχτα της ψυχής.


Christ of Saint John of the Cross is a Surrealist Oil on Canvas Painting created by Salvador Dalí in 1951.
Christ of Saint John of the Cross is a Surrealist Oil
on Canvas Painting created by Salvador Dalí in 1951.

Christ of Saint John of the Cross is a Surrealist Oil on Canvas Painting created by Salvador Dalí in 1951. It lives at the Kelvingrove Art Gallery and Museum in Scotland. The image is used according to Educational Fair Use, and tagged Jesus Christ and Crucifixion.

Μέσα σε νύχτα σκοτεινή,
Με ανυπόμονη φλογερή αγάπη,

Ω, πόσο ευτυχισμένη μοίρα!
προχώρησα απαρατήρητος,
καθώς ο οίκος μου αναπαύεται.

Στο σκοτάδι και την ασφάλεια.
Από τη μυστική κλίμακα καλυμμένος,
Ω, πόσο ευτυχισμένη μοίρα!

Στο σκοτάδι και την απόκρυψη προχώρησα
καθώς ο οίκος μου αναπαύεται.

Σε εκείνη την ευτυχισμένη νύχτα προχώρησα,
μυστικά, δίχως να με βλέπει κάνεις.

Δίχως να βλέπω κανένα
ούτε καν τον εαυτό μου,
δίχως άλλο φως η οδηγό.
Εκτός απ αυτό που έκαιγε στην καρδιά μου.

Εκείνο το φως με καθοδήγησε
Πιο σίγουρο κι απ το μεσημεριανό ήλιο

Στον τόπο όπου Εκείνος με περίμενε,
Τον όποιο γνώριζα καλά,
και όπου κάνεις δεν εμφανίστηκε.

Ω, καθοδηγήτρια νύχτα
Ω, νύχτα ομορφότερη απ την αυγή
Ω, νύχτα που ένωσες
Τον εραστή με την αγαπημένη Του
και τον άλλαξες μέσα στην αγάπη της.

Στην ανθοστόλιστη καρδιά μου,
σε Εκείνον μόνο αφιερωμένη
Εκεί αναπαύτηκε και κοιμήθηκε
Και Τον αγάπησα, και το κυμάτισμα
των κέδρων τον δρόσισε.

Καθώς τα μαλλιά Του κυμάτιζαν στο αεράκι,
Εκείνο που φύσηξε από τον πυργίσκο,
Με χτύπησε στο λαιμό.

Με το ευγενικό Του χέρι,
και οι αισθήσεις με εγκατέλειψαν.

Συνέχισα χαμένος στη λήθη,
Το κεφάλι μου ακουμπούσε στην αγάπη μου
Χαμένος απ όλα κι απ τον εαυτό μου.

Ανάμεσα στις ξεχασμένες ορχιδέες
έδιωξα όλες μου τις έγνοιες.

(Πνευματικό άσμα) 
«Η Σκοτεινή Νύχτα της Ψυχής»
Αγίου Ιωάννη του Σταυρού

Άγιος Ιωάννης του Σταυρού (1542-1591)

Saint John of the Cross, 1656 by Zurbarán
Saint John of the Cross, 1656 painting by Zurbarán
Collection: Archdiocesan Museum in Katowice

Ο Χουάν νετ Γιέπες υ Αλβουρέλ, αυτό ήταν το κοσμικό όνομα του Αγίου Ιωάννη, γεννήθηκε στο Χοντιβέρος το 1542, ένα μικρό χωριό ανάμεσα στην Άβιλα και τη Σαλαμάνεια, στη Λα Μαράνα της παλιάς Καστίλης. Ο πατέρας του υπήρξε γόνος καλής οικογένειας, ενώ πολλοί από τους συγγενείς του κατείχαν εκκλησιαστικά αξιώματα στο Τολέδο, στο Τορέγιος ακόμα και στην Ιερά Εξέταση, ενώ άλλοι ασχολούνταν με το εμπόριο μετάξης.

Παρόλο το λαμπρό μέλλον που υποσχόταν το περιβάλλον του, ο Γκονράλο ντε Γιέπες, πατέρας του Ιωάννη, έρχεται σε σύγκρουση με τους συγγενείς του και ερωτευμένος με την Καταλίνα Αλβαρέζ, εγκαταλείπει το Τολέδο για να εγκατασταθεί στο Χοσντιβέρος, σαν απλός υφαντής μεταξιού. Πεθαίνει ένα μήνα περίπου μετά την γέννηση του μικρού Ιωάννη.

Έτσι η Καταλίνα Αβαρέζ με τον Ιωάννη βρέφος στα χέρια και τα άλλα δύο αδέλφια στο πλάι διασχίζει με τα πόδια την Νέα Καστίλη σε μια πορεία διακοσίων περίπου μιλίων, προκειμένου να αναζητήσει πόρους για να θρέψει τα παιδιά της.

Επιστρέφει απογοητευμένη στο Χοντιβέρος, όπου ο Ιωάννης θα περάσει πολύ δύσκολα τα πέντε πρώτα χρόνια της παιδικής του ηλικίας, κάτω από την σκιά της παγωμένης οροσειράς της Σιέρα ντε Γκρέντος.

Μετά τον θάνατο του δεύτερου αδερφού του από τις κακουχίες η Καταλίνα φεύγει από το Αρεβάλο και κατόπιν για την Μεδίνα ντελ Κάμπο.

Εκεί ο Ιωάννης μπαίνει αναγκαστικά στην επίβλεψη του ορφανοτροφείου προκειμένου να ντυθεί, να τραφει και να διδαχθεί ανάγνωση και γραφή.

Έγινε διαδοχικά ξυλουργός, τυπογράφος, ξυλογλύπτης αλλά τελικά καταλήγει σε ένα ίδρυμα για τους φτωχούς, ουσιαστικά νοσοκομείο για δερματικά νοσήματα.

Η γρηγοράδα και η οξύνοιά του δεν έμειναν απαρατήρητες από τον διευθυντή του νοσοκομείου, ο οποίος φρόντισε για την εισαγωγή του σε κολέγιο των Ιησουϊτών. Έμεινε εκεί για τέσσερα χρόνια κατά την οποία διδάχτηκε λατινικά, γραμματική, ιστορία και φιλολογία με ιδιαίτερη έμφαση στον Βιργίλιο, τον Οράτιο, τον Σενέκα και τον Κικέρωνα.

΄Όταν τελείωσε τις σπουδές του του προτείνεται η θέση του ιερέα σε ένα παρεκκλήσι του νοσοκομείου. Όμως η καρδιά του νέου ήταν ήδη φευγάτη σε κόσμους μακρινούς.

Φεύγει νύχτα από το νοσοκομείο για να αποφύγει την αντίθεση του διευθυντή και χτυπά την πύλη της Καρμηλίτικης μονής της Σάντα-Άννα. Μόλις 21 ετών παίρνει το χρίσμα του Τάγματος της Ευλογημένης Παρθένας.

Στη Salamanca θα σας κοιτάξει κατάματα η περήφανη ψυχή της παλιάς Ισπανίας μέσα από επιβλητικά μεσαιωνικά κτίρια
Στη Salamanca θα σας κοιτάξει κατάματα η περήφανη ψυχή
της παλιάς Ισπανίας μέσα από επιβλητικά μεσαιωνικά κτίρια

Το 1564 ολοκληρώνει τις σπουδές του στο φημισμένο πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα όπου μυείται στην σκέψη του Αριστοτέλη, του Ακινάτη, του Πλάτωνα και του Αγίου Αυγουστίνου.

Αντίθετα από ότι θα περίμενε κανείς, όλη αυτή η γνώση προκάλεσε ιδιαίτερη έλξη στο ανήσυχο νου του νεαρού σπουδαστή. Τη χρησιμοποίησε αλλά μόνο σαν σκελετό, σαν πλαίσιο καταγραφής της εσωτερικής εμπειρίας, εκείνης της νοητικής προσευχής που αποκαλούμε σήμερα μυστικισμό.

Το σημείο καμπής στην ζωή του Ιωάννη έρχεται τον Σεπτέμβριο του 1567 όταν φθάνει στην Μεδίνα η Τερέζα του Ιησού, προκειμένου να αναμορφώσει τους Καρμελίτες σύμφωνα με τον παλιό κανόνα.

Πρόθυμος και ανυπόμονος να ακολουθήσει τους αυστηρούς ασκητικούς κανόνες του αναμορφωμένου Τάγματος ο Ιωάννης επιστρέφει για άλλη μια φορά στην Σαλαμάνκα προκειμένου να παρακολουθήσει ένα μονοετές τμήμα θεολογίας.

Στο μεταξύ η Τερέζα της Άβιλα κάνει τις αναγκαίες κινήσεις για την ίδρυση μιας μονής, στην οποία η ζωή των αδελφών βασίζεται στον αρχικό ασκητικό κανόνα, απαλλαγμένη από τις πολυτέλειες και την καλοπέραση των μοναχών της εποχής.

Το καλοκαίρι του 1568 ο Ιωάννης αφήνει για τελευταία φορά την Σαλαμάνκα και επιστρέφει στην Μεδίνα, όπου οι εργασίες για το χτίσιμο της νέας μονής προχωρούν γοργά.
Από εδώ και πέρα η ζωή του είναι πολυτάραχη, γεμάτη αντιθέσεις ανάμεσα σε στοχαστικά διαλείμματα καταγραφής της εσωτερικής εμπειρίας του. Κατηγορείται από τους επικριτές του για Ησυχασμό. Παρ' όλο που αντικρούει τις κατηγορίες, η καχυποψία της αίρεσης θα τον βαραίνει και μετά τον θάνατό του, με τις ανάλογες επιπτώσεις στο συγγραφικό του έργο.

Την μεγαλύτερη αντίσταση στις ιδέες του θα αντιμετωπίσει από τους ίδιους τους Καρμελίτες, που σαφώς ήταν δυσαρεστημένο με τις απόψεις και ιδέες του για αγνό ασκητικό βίο, αλλά και την απέχθεια με την οποία αντιμετώπιζε ο Ιωάννης κάθε είδους εμπλοκή της Εκκλησίας στις πολιτικές συνωμοσίες. Αποκορύφωμα της αντίθεσης είναι η φυλάκισή του. Τον Ιανουάριο του 1576 απαγάγεται και φυλακίζεται στη Μεδίνα, για να αφεθεί μετά από λίγο ελεύθερος.

Το 1581 ταξιδεύει στην Άβιλα όπου βλέπει την Αγία Τερέζα για τελευταία φορά. Από εκεί και πέρα για μια δεκαετία ιδρύει μονές και πρεσβύτερα στην Μαλάγα, την Παστράνα, την Λισαβόνα, την Κόρντοβα, την Μαδρίτη.

Το 1591 καθαιρείται από όλα του τα αξιώματα και στέλνεται σαν απλός μοναχός στην Λα Πενουέλα κοντά στην Μπουέζα.

Στις 28 Σεπτεμβρίου του ιδίου έτους κάνει το τελευταίο του ταξίδι για την Ουμπέντα, όπου θα πεθάνει λίγους μήνες αργότερα.

Η μνήμη του Ιωάννη θα αποκατασταθεί ουσιαστικά σχεδόν μετά από έναν αιώνα, το 1594, όταν ανακηρύσσεται όσιος από τον Πάπα Κλήμη Α'.

Τα τελευταία χρόνια της ζωής του Ιωάννου του Σταυρού ήταν γεμάτα θαύματα για όσους βρισκόντουσαν κοντά του. Λέγεται πως στη Σεγκόβια μεθυστικές μυρουδιές και λαμπερά φώτα παρατηρούνταν να βγαίνουν από το κελί του, ενώ όταν προσευχόταν κυριολεκτικά ανυψωνόταν από το έδαφος.

Επίσης λέγεται ότι ήταν προικισμένος με δύναμη να απομακρύνει τις καταιγίδες ή να σταματά τις φωτιές. Ο ίδιος από όλα αυτά το μόνο που παραδέχτηκε ήταν το όραμά του εσταυρωμένου Χριστού που παρουσιάστηκε μπροστά του κατά την διάρκεια της προσευχής του.

Όπως και να το δει κανείς όμως, η ίδια η ζωή του Ιωάννη είναι ένα θαύμα διαρκούς και σταθερής απορρόφησης από τον θεό και μόνο. Είτε λοιπόν αληθεύουν όλα όσα λέγονται γι' αυτόν, είτε όχι, και μόνο η ζωή του είναι ένα παράδειγμα σταθερής και ακλόνητης αφοσίωσης του ανθρώπου στις πνευματικές όψεις της ύπαρξης του, στην ίδια την Θεότητα. Γι' αυτό και μόνο είναι ένα φωτεινό παράδειγμα για τις κατοπινές γενιές πνευματικών ανθρώπων. Μια ατραπός, ένα ορόσημα στον δρόμο για την τελείωση.

Η Ανάβαση στο όρος Κάρμηλο και η Σκοτεινή Νύχτα της Ψυχής είναι τα μόνο έργα που διασώθηκαν.

Μέσα σε μια νύχτα σκοτεινή
Με ανυπόμονη φλογερή αγάπη
Ω πόσο ευτυχισμένη μοίρα!
Προχώρησα απαρατήρητος
Καθώς ο οίκος μου αναπαύεται.

Εκδόσεις Ιάμβλιχος - ReikiCenter-FORUM

Ποιήματα του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού από το βιβλίο,
Η σκοτεινή νύχτα της ψυχής, εκδόσεις Ιάμβλιχος, 1994

IV
Εκείνο το φως με καθοδήγησε
Πιο σίγουρο κι απ' το μεσημεριανό ήλιο
Στον τόπο όπου Εκείνος με περίμενε,
Τον οποίο γνώριζα καλά,
και όπου κανείς δεν εμφανίστηκε.

VI
Στην ανθοστόλιστη καρδιά μου,
σε Εκείνον μόνο αφιερωμένη.
Εκεί αναπαύθηκε και κοιμήθηκε’
Και Τον αγάπησα, και το κυμάτισμα
των κέδρων τον δρόσισε.

VII
Καθώς τα μαλλιά Του κυμάτιζαν στο αεράκι
Εκείνο που φύσηξε από τον πυργίσκο,
Με χτύπησε στο λαιμό.
Με το ευγενικό Του χέρι,
και οι αισθήσεις με εγκατέλειψαν.

VIII
Συνέχισα χαμένος στη λήθη,
Το κεφάλι μου ακουμπούσε στην αγάπη μου’
Χαμένος απ' όλα κι απ' τον εαυτό μου.
Ανάμεσα στις ξεχασμένες ορχιδέες
έδιωξα όλες μου τις έγνοιες.

Άγιος Ιωάννης του Σταυρού (1542-1591)
Ο ποιητής της μυστικιστικής θεολογίας

El Greco - View of Toledo, 1600
El Greco - View of Toledo, 1600

Το τοπίο του Τολέδο από τον Ελ Γκρέκο απεικονίζει το θησαυροφυλάκιο
στο οποίο κρατούνταν αιχμάλωτος ο Τζον, ακριβώς κάτω από το παλιό
Αλκαζάρ (φρούριο) και σκαρφαλωμένο στις όχθες του Tajo σε ψηλούς βράχους

El Greco's landscape of Toledo depicts the priory in which John
was held captive, just below the old alcázar (fort) and perched
on the banks of the Tajo on high cliffs.


Σημασία του ονόματος Ιωάννης: «Ο Κύριος 
είναι ευεργετικός, δώρο του Κυρίου» (στα εβραϊκά).

Ο Ιωάννης του Σταυρού, κατά κόσμον Juan de Yepes Alvarez, γεννήθηκε το 1542 στο Fontiveros, ένα χωριό της Παλαιάς Καστίλης, στην Ισπανία. Ο πατέρας του Gonzalo de Yepes, ευγενής του Τολέδο, εκδιώχθηκε από τον οίκο και αποκληρώθηκε γιατί παντρεύτηκε μια φτωχή υφάντρα μεταξιού, την Catalina Álvarez.

Κατά την περίοδο μεταξύ 1551-1559 σπούδασε στο Colegio de los doctrinosdi Medina del Campo. Εργάστηκε ως ξυλουργός, το ράφτης, ζωγράφος και χαράκτης, βοηθός ιερέα της εκκλησίας της Μαρίας Μαγδαληνής, γραμματέας και βοηθός νοσηλευτή στο Νοσοκομείο της Μονής της Συλλήψεως.

Το 1563 εισήλθε στο Τάγμα των Καρμελιτών και μεταξύ 1564 και 1568 σπούδασε Θεολογία στο Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα. 

Πανεπιστήμιο της Σαλαμάνκα 
Universidad de Salamanca

Το 1567 χειροτονήθηκε ιερέας.

Το 1584 τελειώνει στη Γρανάδα τη πρώτη σύνταξη της «Πνευματικής Ωδής», ενώ δημιουργεί και τελειοποιεί τις κύριες πνευματικές πραγματείες του. Τα γραπτά του θα δημοσιευθούν για πρώτη φορά το 1618.

Στις 14 Δεκεμβρίου του 1591 πεθαίνει στην Ubeda της Ισπανία, στα 49 του χρόνια.

Ο Άγιος Ιωάννης του Σταυρού υπήρξε και ποιητής, θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους της ισπανικής γλώσσας. Συγγραφέας πολλών συνθηκών, ιδίως όσον αφορά την προσευχή, και το πνευματικό ταξίδι της ψυχής προς το Θεό, έγραψε, μεταξύ άλλων, και τρεις πραγματείες της μυστικιστικής θεολογίας που του χάρισε το παρατσούκλι «Doctor Mysticus»:

1. Σκοτεινή νύχτα της ψυχής (Notte oscura dell’anima)
2. Πνευματική Ωδή (Cantico spirituale)
3. Ανάβαση στο Όρος Καρμέλ (Ascesa al Monte Carmelo) (αδημοσίευτο).

Σκοτεινή νύχτα της ψυχής

Σε μια σκοτεινή νύχτα,
με αγωνίες ερώτων φλογισμένη,
ω, τύχη γενναιόδωρη!
χωρίς να με προσέξουν,
σαν είχε πια το σπίτι μου ησυχάσει •

άτρωτη στο σκοτάδι,
στη μυστική τη σκάλα μου κρυμμένη,
ω, τύχη ευτυχισμένη!
σ’ ενέδρα στο σκοτάδι,
σαν είχε πια το σπίτι μου ησυχάσει •

στην ευδαίμονα νύχτα,
κρυφά, χωρίς κανένας να με βλέπει,
ούτε κι εγώ να βλέπω
κάτι, χωρίς λυχνάρι,
εκτός αυτό που στην καρδιά φλεγόταν.

Αυτό με οδηγούσε
πιο πολύ κι από το φως της μεσημβρίας,
εκεί που με περίμενε
αυτός που εγώ γνωρίζω,
σε μέρος που κανένας δε φαινόταν.

Ω, νύχτα οδηγήτρα,
ω, νύχτα πιο γλυκιά κι απ’ την αυγή,
ω, νύχτα που ερωμένο
με ερωμένη σμίγεις,
ερωμένη που έγινες ερωμένος!

Στ’ ολάνθιστό μου στήθος,
που φύλαγα μόνο γι’ αυτόν, όλο,
εκεί αποκοιμήθη,
κι εγώ σ’ αυτόν το χάριζα •
κι η βεντάλια των κέδρων τον εδρόσιζε .

Κι ο άνεμος του πύργου
όταν εγώ ανατάραζα την κόμη του,
με το ήρεμό του χέρι
στον τράχηλό μου πλήγωνε,
και όλες μου οι αισθήσεις κοιμηθήκαν.

Έμεινα, λησμονήθηκα,
το πρόσωπό μου πάνω του γερμένο
έπαψαν όλα κι έμεινα,
χωρίς καμιά προφύλαξη,
απασχολημένος μες στους κρίνους.

Πνευματική Ωδή

Για να κατορθώσεις να αποκτήσεις το παν
μην επιθυμήσεις τίποτα.

Για να κατορθώσεις να αποκτήσεις το παν
μην κατέχεις τίποτα, οτιδήποτε κι αν είναι αυτό.

Για να κατορθώσεις να μάθεις το παν
μην προσπαθήσεις να μάθεις τίποτα.

Για να κατορθώσεις να γίνεις το παν
μην επιθυμήσεις να γίνεις τίποτα.

Για να κατορθώσεις να φθάσεις όπου σου αρέσει
πρέπει να περάσεις από όπου δε σου αρέσει.

Για να κατορθώσεις να φθάσεις αυτό πού δε γνωρίζεις
πρέπει να περάσεις από όπου δε γνωρίζεις.

Για να κατορθώσεις να φθάσεις σ’ αυτό πού δεν κατέχεις
πρέπει να περάσεις από αυτό πού δεν κατέχεις.

Για να φθάσεις σε ό, τι δεν είσαι
πρέπει να περάσεις από ό, τι δεν είσαι.

Για να φθάσεις στην τελεία ηρεμία και γαλήνη
πρέπει να μην επιθυμείς τίποτα.

Για να φθάσεις στην ταπείνωση
παύεις να κυνηγάς το παν
γιατί κατέχεις το παν, το Θεό.

Για να κατέχεις το Θεό
πρέπει ο θησαυρός της ψυχής σου να είναι
αγνός χωρίς καμιά επιθυμία.

Για να κατέχεις το σταυρό του Κυρίου
είσαι στερημένος από όλα όσα επιθυμεί ο κόσμος.

Για να υψωθείς στο Θεό
πρέπει να απογυμνωθείς από όλες τις επιθυμίες σου
και τότε θα πίνεις το νερό της σοφίας,
της αγάπης και της γλυκύτητάς Του.

Για να φθάσεις στην αληθινή προσευχή
εισχωρείς στον ουρανό του Θεού
και ξεπερνάς το χρόνο και η ψυχή ενώνεται
με το Θεό με ουράνια γνώση.

Για να είναι η ψυχή σου καθαρή
πρέπει να είναι αγνή για να δεχθεί το θεϊκό φως
ώστε ο νους να γίνει φωτεινός.

Για να είναι η ψυχή σου γεμάτη θεϊκή γαλήνη
δεν πρέπει να περιβάλλεται από σκέψεις
πού διασπούν την ηρεμία της.

Για να είναι η ψυχή σου ταπεινή
πρέπει να ζει τη θεϊκή απλότητα
χωρίς να έχεις πνευματική λαιμαργία
διότι ο διάβολος φέρει το συναίσθημα της αυταρέσκειας.

Για να βαδίσεις το δρόμο της πίστης
πρέπει να αρνηθείς κάθε δική σου κρίση,
επιθυμία, φαντασία για να προσκολληθείς
απόλυτα στην αγάπη του Θεού.

* Ο Παναγιώτης Καμπάνης είναι Δρ. Αρχαιολόγος-Ιστορικός,
Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού Μεταδιδακτορικός ερευνητής
του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. fractalart.gr



Δείτε ακόμη:

Έρκυνα η Νύμφη της Λιβαδειάς, 
αναδύεται μπροστά στα μάτια μας

Αθηνολόγιο 22 Οκτ 2020 · Λιβαδειά

Είναι γλυκό δηλητήριο το νερό της λήθης και πικρό αντίδοτο εκείνο της μνημοσύνης; Πως ακριβώς λειτουργεί το τελετουργικό;

Πόσες φορές μπήκες στον πειρασμό να πιεις το νερό της λήθης, να ξεχάσεις αυτό που δεν μπόρεσες ποτέ, να αποδεχτείς και να αρνηθείς το νερό της μνημοσύνης; Η λήθη καμιά φορά είναι μια ευλογία, ένα αναγκαίο κακό, ίσως είναι και δειλία. Αλλά παραδέξου, κάποια στιγμή θέλησες να γυρίσεις τον χρόνο.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.